Cô đôi Thượng Ngàn – Sơn tinh Công chúa

Cô Đôi Thượng Ngàn vốn là con Vua Đế Thích trên Thiên Cung, được phong là Sơn Tinh Công Chúa, ra vào hầu cận bơ tòa Vua Mẫu trong điện ngọc, nơi tiên cảnh. Sau cô giáng sinh xuống đất Ninh Bình làm con gái nhà một chúa đất ở chốn sơn lâm, khi hạ sinh, Cô Đôi rất xinh đẹp: da trắng, tóc xanh mượt mà, mặt tròn, lưng ong thon thả.

Sau này cô quyết chí đi theo hầu Đức Diệu Tín Thuyền Sư Lê Mại Đại Vương (chính là Mẫu Thượng Ngàn, Bà Chúa Sơn Trang) học đạo phép để giúp dân. Rồi khi về thiên, cô được theo hầu cận ngay bên cạnh Mẫu Thượng Ngàn Đông Cuông Tuần Quán được Mẫu Bà truyền cho vạn phép, giao cho cô dạy người rừng biết thống nhất về ngôn ngữ (nên có khi còn gọi là Cô Đôi Đông Cuông), cũng có người cho rằng cô về theo hầu cận Chầu Đệ Nhị. Lúc thanh nhàn cô về ngự cảnh sơn lâm núi rừng ở đất Ninh Bình quê nhà, trong ba gian đền mát, cô cùng các bạn tiên nàng ca hát vui thú tháng ngày trên sườn dốc Bò, có khi cô biến hiện ra người thiếu nữ xinh đẹp, luận đàm văn thơ cùng các bậc danh sĩ, tương truyền cô cũng rất giỏi văn thơ, làm biết bao kẻ phải mến phục.

Cô Đôi cũng là tiên cô cai quản kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang, người trần gian ai nhất tâm thì thường được Cô Đôi ban thưởng, nhược bằng có nợ mà không mau trả lễ cô lại bắt đền nặng hơn.

Cô Đôi Thượng rất hay ngự về đồng, vì danh tiếng cô lừng lẫy ai ai cũng biết đến, đệ tử cô đông vô số và cô cũng hay bắt đồng. Trong đại lễ khai đàn mở phủ người ta thường dâng lễ vàng cây lên 5 tiên cô là Cô Đôi, Cô Bơ, Cô Sáu, Cô Chín và Cô Bé, trong đó Cô Đôi thường là giá cô ngự về đầu tiên (mở khăn cho hàng cô) để chứng lễ. Khi cô về ngự thường mặc áo lá xanh hoặc quầy đen và áo xanh (ngắn đến hông), trên đầu có dùng khăn (khăn von hoặc khăn vấn) kết thành hình đóa hoa, cũng có một số nơi dâng cô áo xanh, đội khăn đóng (khăn vành dây) và thắt lét xanh, hai bên có cài hai đóa hoa. Cô về đồng thường khai cuông rồi múa mồi, múa tay tiên hái tài hái lộc cho đồng tử.

Thờ Phụng: 

Vì Cô Đôi Thượng hầu cận bên Mẫu Đông Cuông nên đền cô cũng được lập gần Đền Đông Cuông, trong đền thờ Cô Đôi và Cô Bé Đông Cuông, cách đền chính khoảng 500m, trước cửa đền có giếng nước quanh năm trong mát. Nhưng chính đền của cô lại là Đền Cô Đôi Thượng Ngàn tại xã Nho Quan, Ninh Bình (qua rừng quốc gia Cúc Phương) thuộc làng Bồng Lai.

[su_spoiler title=”Một số địa điểm thờ phụng Cô đôi Thượng Ngàn: ” icon=”plus-circle”]

• Đền Cô Đôi Thượng Ngàn nằm ở thôn Bồng Lai, xã Văn Phương, Nho Quan, Ninh Bình. Đền được xây dựng từ thời Trần và được trùng tu nhiều lần, đến nay có kiến trúc theo kiểu chữ Nhất gồm 3 gian mái phẳng lợp ngói vảy. Đền thờ Cô Đôi còn có tên gọi là Miếu Thượng hay Đền thờ Mẫu Thượng Cô Đôi Bồng Lai. Tương truyền, Bà có công lao giúp dân đánh quân giặc Tống. Trong đền còn thờ Chúa chầu Quỳnh và Chúa chầu Quế theo hầu Cô Đôi. Gian bên Hữu của đền thờ Trần Hưng Đạo còn gian bên Tả thờ Bà chúa Sơn Trang và thập nhị tiên nàng (12 tiên cô). Đền còn giữ sắc phong của Vua Khải Định phong cho Cô Đôi Thượng Ngàn là Thượng đẳng thần. Xem thêm: Đền Bồng Lai Ninh Bình
• Phủ Châu Sơn: nằm ở xã Phú Sơn, Nho Quan, Ninh Bình. Lễ hội phủ Châu Sơn diễn ra vào ngày 12 tháng 11 âm lịch hàng năm tại xã Phú Sơn, huyện Nho Quan. Lễ hội được tổ chức nhằm tôn thờ, tưởng nhớ Sơn Tinh công chúa. Tương truyền, Sơn Tinh công chúa là con vua Đế Thích trên thiên cung. Bà giáng sinh xuống trần gian, vùng đất Ninh Bình ngày nay, làm con gái một chúa đất chốn sơn lâm, sau này bà theo hầu Lê Mại Đại Vương (chính là mẫu Thượng Ngàn) học đạo phép để giúp dân.
• Đình Mỹ Hạ ở Gia Thuỷ, Nho Quan vốn là nơi thờ Đinh Tiên Hoàng và Dương Vân Nga cũng có phủ thờ Cô Đôi Thượng Ngàn.
• Đền Bồng Lai ở trong động Thiên Thai, khu vực núi Đầu Rồng, thị trần Cao Phong, huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình.
• Đền thờ Cô Đôi ở gần đền Đông Cuông, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, Yên Bái.

[/su_spoiler]

[su_spoiler title=”Khi cô giá ngự văn hát rằng:” icon=”plus-circle”]

Dâng văn cô đôi thượng ngàn

Sơn tinh công chúa lai loan ngự về

Hầu vua hầu mẫu tam tòa

Tay tiên gót ngọc vào ra sớm chiều

Môi son má phấn mỹ miều

Tiêu giao một thú hữu tình bao la

Quảng bình thanh hóa vào ra

Lẵng hoa cô quẩy dáng người thướt tha

Đông cuông tuần quán bảo hà

Dạo chơi lũng cú tà pình sa pa

Xuân về đồi núi nở hoa

Chân quán xà cạp vô qua ninh bình

Cô đôi càng nhìn đồi núi càng xinh

Cô chơi bốn mùa gió mát trăng thâu

Hoa thơm cỏ lạ mây mầu ấm êm

Vận thú rừng sim ao cá

Đọn măng giang măng nứa măng tre

Có bạn tiên đủng đỉnh ra về

Nón tiên hải xảo lãng khuê ngạt ngào

Sớm sông lô tối cô vào tuần hạc

Bạn tiên ngồi đàn hát líu lo

Rượu tăm hiến đủ ba vò

Cơm lam thịt kính khế chua măng vầu

Hoa cẩm chướng trà mi đua nở

Đóa mận đào rực rỡ phô hương

Đêm đêm dạn dầy tuyết sương

Mà sao cô đôi trên non có một mình

Rừng thu trăng gọi hòa bình

Hoa phô sắc thăm bên hình thác reo

Nước suối lượn qua đèo róc rách

Ngôi đền thờ tùng bách phất phơ

Ngoài bể nam cá lượn lửng lờ

Trên ngàn chim liệng cứ ngẩn ngơ từng đàn

Đội ngư phường đua chèo bẻ lái

Vượt lên hình thác thác cái ghềnh con

Thác chèn bắc nhịp hò khoan

Phố lu trai ngút cô lại sang chơi đền và

Nón tu lở áo hoa đủng đỉnh

Đàn ngũ âm tang tính tình tang

Đêm thanh mắc võng giữa ngàn

Bạn tiên hội họp khúc đàn reo ca

Phép tiên biến hiện núi giùm vô qua

Tức thời cô về tới ỷ la

Đi tới đèo kẻng lại ra công đồng

Tay tiên múa lượn khúc rồng

Non bồng chốn ấy yên viên vui vầy

Mây thấp thoáng trăng cao lặng lẽ

Ánh sao trời khéo vẽ cảnh tiên

Nhớ ơn cô bản mường ghi nhớ

Lập đền thờ cô thượng tối linh

Bài sai tối thiểu lục cung

Nàng ân nàng ái vốn dòng

Tính cô hay măng trúc măng gia

Măng tre măng nứa cơm lam chè gừng

Tính hay sim mái đi tìm

Thiều quang sáng tỏ núi đồi

Trời một bầu xuân sắc tốt tươi rườm rà

Lên trên ngàn lắm quả nhiều hoa

Cô đôi đốt đuốc vào ra sớm chiều

Chiếc gùi mây nặng trĩu lưng đeo

Nón tiên hải xảo mỹ miều xinh tươi

Con dao thoai tui vóc bên người

Vin cành hái quả nói cười líu lo

Hái đào lê cam quýt nhãn dừa

Bạch lê hồng thị vải thiều chanh dây

Trời một bầu phong nguyệt vô biên

Lên rừng hái qủa đào tiên cô đem về

Trên ngàn xanh cam quýt xum xuê

Tay tiên bẻ lá vin cành hoa thơm quả ngọt hái dành đời sau

Chân cô đã bước tới đâu

Gieo mầm nhân nghĩa bắc cầu kim hoa

Cô đẹp như sao bắc đẩu sông ngân hà

Đôi tay lấp lánh như là ánh sao băng

Cô đẹp như tố nữ trong cung hằng

Xe loan thánh giá hồi cung.

[/su_spoiler]