Chúa Bà Đệ Nhất Tây Thiên

Chúa Bà Đệ Nhất Tây Thiên là bà chúa thượng dưới thời Hùng Vương. Bà là người con gái sinh trưởng trong một gia đình có dòng dõi Hùng Vương.

Tương truyền rằng đức thân mẫu của bà nằm mơ thấy tiên nữ từ đám mây ngũ sắc hạ trần, rồi mang thai và sinh ra chúa bà. Càng lớn lên, bà càng sinh đẹp giỏi giang, sau lại tập hợp quân dân giúp Vua Hùng đánh đuổi giặc Ân. Sau này, đến ngày hóa, bà được quần tiên đón rước về chầu Đế Đình.

Chúa Đệ Nhất là người ban lộc bói toán và cúng lễ. Bà rất ít khi ngự đồng. Thông thường, trong lễ khai đàn mở phủ mà có dâng đàn Chúa Bói thì người ta thường thỉnh bà về chứng tòa Chúa Đệ Nhất màu đỏ. Khi ngự đồng, chúa mặc áo đỏ (áo lụa thêu phượng hoặc áo gấm), cầm quạt khai quang.

Chúa Tây Thiên không có đền thờ chính mà chỉ được thờ trên Đền Hùng thuộc tỉnh Phú Thọ và bà cũng được thờ cận bên Mẫu Tây Thiên ở Tam Dương, Tam Đảo, Vĩnh Phúc. Theo một tài liệu thì ngày tiệc của Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là ngày 10/5 âm lịch (tương truyền là ngày chúa giáng hạ trần phàm).

Khi thỉnh chúa, văn thường hát:

“Dâng văn Đệ Nhất Chúa Tiên

Tam Đảo, Vĩnh Phúc, Tây Thiên chúa về”

Hay cũng có đoạn hát rằng:

“Cung vàng lầu ngọc thảnh thơi

Trăng thanh gió mát cảnh trời bao la

Nửa đêm giờ Tí canh tà

Chúa đi bạch Phật Di Đà Quan Âm

Phật ban tâm phép nhiệm màu

Quy y Tam Bảo cúi đầu vâng theo”